Uykumuzun Balansını Ayarlayabiliyor muyuz?

 

 

Cogumuzda gorulen uyku problemi gunluk hayatimizi etkileyen en onemli etkenlerden biridir.Bir insan uykusuna duskunse gunde 12-13 saat bile uyuyabilir.Eger uykusuna dikkat eder ve duzenli bir uykusu olursa bu saatler 5-6 saate kadar dusmekle beraber diger vakitleri de bereketlenir. Bir insanin uyku problemini cozdugunu varsayarsak gunde en az 3-4 saat daha verimli bir vakit kazanacagini tahmin edersek; ortalama 60 senelik bir omurde bu vakit yaklasik 75.000 saate yani 9 yila tekabul eder.Tabi bu sadece matematiksel boyutu.Diger boyutlarina gelirsek:

 

 

Kaliteli bir uyku icin nelere dikkat etmek gerekir?

 

Yetiskinlerde gunluk uyku ihtiyaci ne kadardir? Az veya fazla uyuyanlarda gorulen saglik problemleri nelerdir?

 

* Kaliteli, dinlendirici bir uyku icin gerekli sartlar nelerdir?

* Uyku ile epifizden salgilatilan melatonin hormonu arasindaki munasebet...

* Peygamberimiz'in (sas) uygulayip, tavsiye ettigi ogle uykusunun ehemmiyeti...

 

Insanoglu, hayatinin yaklasik ucte birlik dilimini uyuyarak gecirir. Ancak, uykunun insan hayatindaki yeri, sadece bu sureyle sinirli kalmaz. Oyle ki, bir kimsenin uyku kalitesi, uyanik oldugu saatlere de tesir eder. Ayrica uyku sirasinda salgilanan buyume hormonu cocuklarin gelismesinde onemli bir rol oynarken, vazifeli diger hormonlar da vucut sarayinin bakiminda, tamirinde ve hucrelerin yenilenmesinde istihdam edilir.

 

 

Bir insan uyumadan yasayabilir mi?

 

Uyku, insanoglunun hayatini surdurebilmesi icin gerekli olan yeme, icme ve nefes alip-verme gibi temel ihtiyaclardan biri olarak kabul edilegelmistir. Insanoglunun uykusuzluga ne kadar dayanabilecegi konusunda arastirmalar yapilmis, ortalama insanlar icin bu surenin genellikle 3-4 gun oldugu tespit edilmistir. Bu sure sonunda kisilerde dalginlik, sinirlilik, zamani bilememe, hayal gorme, kekeleme, konusulanlari anlayamama, ellerde titreme, vucutta yanma, agri ve gorme bozukluklari gibi problemler ortaya cikmistir. Bu denemelerin en uzun surelisi, Amerikali bir universite ogrencisi uzerinde gerceklestirilmistir. 11 gunluk uykusuzlugun sonunda ogrenci psikoza benzer bir klinik tabloya girerken deney sonlandirilmistir.

 

 

Saglikli bir insan gunde kac saat uykuya ihtiyac duyar?

 

Uyku uzerindeki cesitli arastirmalar, saglikli ve dengeli bir hayat icin ihtiyac duyulan uyku suresinin, kisinin genetik faktorlerine de bagli olarak ortalama bir insan icin 4-10 saat arasinda degistigini, yetiskinler icin gunde ortalama 6-8 saat olmasi gerektigini ortaya koymustur. Diger taraftan, gercekten sekiz saat uyumak zorunda olmadigimizi, gunde sadece alti, bes, hatta dort saat uykunun bile yeterli olabilecegini gosteren calismalar da vardir.

 

 

Ihtiyac duyulan sureden az veya cok uyumak ne gibi neticeler dogurur?

 

Ihtiyac duydugu sureden az veya cok uyuyan kimseler, olculu uyuyanlara gore daha fazla saglik problemleriyle karsilasmaya egilimlidirler. Bu konuda yapilan bir calismada, 71.000 kadin, 10 yil boyunca izlenmis, neticede iki onemli husus tespit edilmistir. Bunlardan biri, uzun suren uykusuzlugun kalb hastaligi riskini artirmasi, digeri ise, cok uyuyanlarin da, tipki yetersiz uyuyanlar gibi, daha fazla saglik problemleriyle karsi karsiya kalmasi olmustur. Uyku duskunlugu sismanlik, seker hastaligi, yuksek kan basinci, kas kitlesinde azalma, bagisiklik sistemi fonksiyonunda azalma ve depresyon gibi rahatsizliklara da yol acabilmektedir.

 

 

Uyku suresiyle dinlenme arasinda nasil bir munasebet vardir?

 

Kendi tecrubelerimizden ve cevremizdekilerden de goruruz ki, uyku suresiyle dinlenme arasinda her zaman dogru bir oranti yoktur. Az uyuyan bir kisinin, cok daha fazla uyuyana gore kendini daha dinlenmis hissetmesinin sebepleri arasinda, dinlendirici ve yeterli uyumasinin buyuk rolu vardir.

 

Kaliteli bir uyku icin nelere dikkat etmek gerekir?

 

Kisinin gunluk hayatinda ve uyku oncesinde dikkat etmesi gereken bazi hususlar vardir:

 

- Aksam saatlerinde yatmadan en az iki saat once hafif seyler yenmelidir. Agir yemekler bilhassa horlama ve solunum rahatsizligi olanlar icin daha buyuk riskler tasimaktadir. Ayrica, cay, kahve, kola gibi uyarici tesire sahip icecekler, uykuyu geciktirmektedir.

 

- Uyku ortaminin rahatligi onemlidir. Kaliteli bir uyku icin ideal ortam; genellikle hafif isikli, gurultusuz, cok soguk veya cok sicak olmayan bir oda ile, cok sert veya cok yumusak olmayan bir yataktir.

 

- Duzenli bir uyku aliskanligina sahip olunmalidir. Kaliteli bir uykunun sartlarindan biri, her gun olabildigince ayni saatlerde uyumak ve uyanmaktir. Ozellikle, hafta icinde duzenli bir uyku programina sahip olup, hafta sonlarinda bu programin bozulmasi da, kaliteli uykuya engel teskil eden faktorlerdendir.

 

- Sag veya sol taraf uzerine yatilmalidir. Uykuya dalma veya uyuma esnasinda, yuzustu veya yuzukoyun yatilmasi bazi rahatsizliklari da beraberinde getirmektedir. Bazi hastalarda horlama ve solunum durmasi, sadece sirtustu yatarken ortaya cikmaktadir. Kisi icin en uygun uyuma pozisyonu, sag veya sol taraf uzerine yatilmasidir. Gece boyunca normal bir insan, uykusunda genellikle iradesi disinda ve bir rahmet eseri olarak 10-15 defa hareket eder ve pozisyon degistirir. Burada akla, Kur'an-i Kerim'in Kehf Suresi'nde, Ashab-i Kehf'in magaradaki uyku halleri anlatilirken, "...Yanlari ezilmesin diye Biz onlari gah saga, gah sola cevirirdik..." (Kehf/18) buyrulmasi gelebilir. Ayet-i kerimede sirtustu veya yuzustu ifadelerinin gecmemesi, dikkat cekicidir. Ayrica, kisinin sag tarafi uzerine yatmasi da sunnettir.

 

 

Uyku ihtiyaci hangi saatlerde karsilanmalidir?

 

Ideal uyku saatlerinin hangileri oldugunu belirleyebilmek icin, gunun degisik zaman dilimlerinde ve uyku esnasinda, insan bedeninde gelisen olaylarin iyi bilinmesi gerekir. Burada akla ilk olarak, insan vucuduna yerlestirilmis bir sistem olan epifiz bezi gelmektedir. Beynin orta alt kismina yerlestirilmis olan bu bezin salgilamakla gorevli oldugu hormonlardan biri de, melatonindir. Bu hormon vesilesiyle, uyku kolaylastirilmakta ve uyku-uyaniklik cevrimi ayarlanmaktadir. Melatonin salgilanmasi, karanligin tesiriyle aksam saatlerinde baslamakta ve zirveye ciktigi gece 02.00-03.00 saatlerine kadar da artarak devam etmektedir. Yani insanoglunun bedenine fitri olarak, aksam saatlerinde uyumayi kolaylastiracak bir sistem yerlestirilmistir. Diger taraftan, asiri sun'i isiga maruz kalma, gece yarisi televizyon seyretme ve elektromanyetik alanlar gibi dis tesirler, melatonin uretimini azaltmakta ve bu sistemin isleyisine zarar vermektedir.

 

Yapilan arastirmalar neticesinde, uykunun, metabolizmamizi ve dolayli olarak enerji seviyemizi kontrol etmemize yardimci olan TSH hormonunu dizginlenmesinde rol oynadigi ortaya cikmistir. Bu sebeple, gunumuzde Avrupa ulkelerinde, % 25-35 oraninda dusuk TSH seviyesine sahip kisilere, gecenin bir bolumunde uyanik kalmalari tavsiye edilmektedir. Bu yaklasim, Peygamber Efendimiz'in (sas) uyku aliskanligini hatira getirmektedir. Peygamberimiz (sas), gunumuzde bircok insanin uyudugu saatten daha erken bir saate karsilik gelen yatsi vaktinde ibadetini yerine getirdikten sonra bir muddet istirahat eder, daha sonra da kalkip gecenin bir bolumunu ibadetle gecirirdi. Efendimiz'in (sas) uyguladigi bu uyku sistemi ise, kaynagini Kur'an-i Kerim'den almaktadir. Kur'an'da Allah (cc) Efendimiz'e (sas) hitaben soyle buyurmaktadir:

 

"Ey ortusune burunen Resulum! Geceleyin kalk da, az bir kismi haric geceyi ibadetle gecir. Duruma gore gecenin yarisinda veya bundan biraz daha azinda veya fazlasinda ibadet etmen de yeterlidir. Kur'an'i tertil ile, dusunerek oku. Biz sana pek agir bir soz vahyedecegiz. Muhakkak ki geceleyin kalkip ibadet etmek daha tesirlidir ve Kur'an okuyusu bakimindan daha duzgun, daha saglam bir tilavet saglar. Halbuki gunduz seni mesgul edecek yiginla is vardir." (Muzzemmil, 1-7)

 

Gunduz uykusu hakkinda onemli tespitler de vardir. Konunun mutehassislarina gore, gunduz uykusu icin en uygun zaman, ogle saatleridir. Daha ziyade derin ve yavas uyku doneminden olusan yarim saatlik bir ogle uykusu, gece uykusunun iki saatine esittir. Bu vesileyle gece daha az uykuya ihtiyac hissedilecektir. Ayrica gunun diger saatlerine gore nispeten daha verimsiz oldugu bilinen ve uykuya daha egilimli olunan ogle saatlerinin uykuda gecirilmesiyle, gunun diger saatlerinin daha verimli ve zinde gecirilmesi de saglanmis olacaktir. Bu uyku, sicak iklim kusaklarinda sikca uygulanmaktadir. Diger taraftan Japonya'da bazi isyerlerinde, ogle uykusunun ozendirilmesi icin, bu saatlerde uyuyanlara mekan tahsis edilmekte ve ek ucret odenmektedir.

 

Ogle uykusu, Peygamber Efendimiz'in (sas) uygulayip tavsiye ettigi bir uyku olup, 'kaylule' olarak bilinmektedir. Bu uykunun vakti, duha vaktinden (gunesin bir miktar yukselmesinden), ogleden biraz sonraya kadardir. Bu sayede gece ibadetine hazirlanmis olunur. Bu uykunun ayrica hem omrun, hem rizkin artmasina vesile olduguna dair rivayetler vardir.

 

Gunduz saatlerinde iki zaman dilimi daha vardir ki, bu saatlerde uyunmasi tavsiye edilmemektedir. Bunlardan birincisi, 'gaylule' olarak bilinen uykudur. Bu uyku, fecirden, yani gunun agarmasindan sonra, kerahet vakti bitinceye kadarki sureyi kapsar. Bu surecte uyunan uyku, daha ziyade yavas uykunun sathi donemlerinden olusacagi icin, gece uykusunun yerini tutmamaktadir. Ayrica bu uykunun rizkin eksilmesine ve bereketsizligine sebebiyet verdigine dair hadis de bulunmaktadir. Sahr Ibnu Vedaa el-Gamidi'nin (ra) rivayet ettigi bir hadis-i serifte; "Resulullah (aleyhissalatu vesselam) soyle dua ederdi: "Allah'im, ummetime erkenciligi mubarek kil." (Ebu Davud, Cihad 85; Tirmizi, Buyu 6). Nitekim, Aleyhissalatu Vesselam Efendimiz bir seriyye veya ordu gonderecegi zaman, onu gunun erken saatinde yola cikarirdi. Yukaridaki hadisi nakleden Sahr da bir tuccardi, ve isine gunun ilk saatinde cikardi. Boylece zengin oldu ve mali artti. Tecrubeyle de sabittir ki, rizik icin calismanin en uygun zamani, serinlik vaktidir.

Tavsiye edilmeyen bir diger uyku ise 'feylule' dir. Bu uyku, ikindi vaktinden gunesin batisina kadar olan sureyi kapsar. Bu saatlerde uyumak, kiside sersemlige yol acmasi sebebiyle maddi bir eksiklige sebep oldugu gibi, gunun maddi ve manevi neticesi cogunlukla ikindiden sonra ortaya ciktigindan, manevi yonuyle de, o neticeyi gormemeye sebebiyet verir. Sanki kisi o gunu yasamamis gibi olur.

 

Netice olarak denilebilir ki, vucut ve zihin icin kendini toparlama vesilesi olan ve Kur'an-i Kerim'de de zikredilen "uyku", insanogluna verilmis buyuk bir nimettir. Ancak, butun nimetlerde oldugu gibi, uykuda da orta yolun bulunmasi, tavsiye edilen saat ve sekillerde bu nimetten istifade edilmesi, dengeli bir hayat icin son derece onemlidir.

 

Uyku,vucudumuzun dinlenmesi ve bir sonraki gune hazirlanmasiadina Rabbimizin bahsettigi cok buyuk bir nimet.Bu nimetin kadrini islerinin yogunlugundan dolayi uykusuz kalanlar cok daha iyi bilirler.

 

Uyku ihtiyacimizi zaman acisindan gunun sonunda yani gece gideririz. Bazi durumlarda da gun icinde de uyumak ve dinlenmek isteriz.Burada aklimiza soyle bir soru takilabilir:Acaba bir gun icerisinde gece uykusu disinda istedigimiz her vakitte uyuyabilir miyiz? Bunun dini acidan bir mahzuru var mi?Hamburg sehrinin Vechta kasabasinda idarecilerden Frank Kaethler, az sayida calisana cok is dusmesi ve yeni memur almak icin, yeterli butceleri olmamasi uzerine, calisanlari ogle yemeginden sonra yirmi dakika uyumaya tesvik etme projesi hazirliyor.

 

Projeye onceleri suphe ile yaklasan memurlar, daha sonra yirmi dakikalik bu kestirmeyi yaptiktan sonra daha verimli calismaya basladiklarini ve daha mutlu olduklarini fark ediyorlar. Aslinda bu, sunnet olan kayluledir. Endulus'te bile koylulerin bu tur izinleri var ve bu Ispanya'da 800 yil yasayan Muslumanlardan kalma derin izlerden...

 

ABD'de yapilan bir arastirmada, az uykunun omru uzattigi belirlendi. Arastirmaya gore, gece 8 saat uyuyan kisilerin omru, 7 saat uyuyan kisilere gore 6 yil icinde yuzde 12 oraninda azaliyor. Arastirma, kanseri onleme calismalari cercevesinde Kaliforniya Universitesi tarafindan yapildi. Yaslari 30 ile 102 arasinda degisen kisiler uzerinde yapilan arastirmayi yuruten psikiyatri profesoru Dr. Dainel Kripke, "5, 6 veya 7 saat uyuyan kisilerin endiselenecek bir seyleri yok. Bu insanlarin 8 saat uykuya ihtiyaclari bulunmuyor. Ayrica 8 saat uykunun, 6 veya 7 saat uykudan daha iyi oldugunu gosteren bir delil de yok." dedi. Arastirma uzun uykunun kanser ve kalp rahatsizligi riskini artirdigini ortaya koyuyor. Ayrica Fransiz uyku arastirmacisi Pierre Fluchaire, Edison'un gunde sadece iki saat uyudugunu soyluyor. "Iyi yasamak icin iyi uyku " ve "Uyku devrimi" kitaplarinin yazarlari Fluchaire, 2 saat uyumasina ragmen Edison'un 84 yil yasadigini hatirlatarak, "Az uyku zannedildigi gibi yipratici degil." diyor. Fluchaire'in kendisi de gunde dort saat uyuyor. Bunu sistemli olarak takip ettigi bir metot sayesinde basardigini, ayni yolu izleyen herkesin bu neticeye erisebilecegini yaziyor. Ama isin en onemli tarafi ogle uykusu.. Yarim saat veya 20 dakika ogle uykusu Fluchaire'ye gore gece dort saat uyuyan bir insani butun gun zinde tutuyor. Zira ogle uykusundan, beyin hafif uyku halini andiran dalgalar yayiyor, bu dalgalar ise vucudu cok dinlendiriyor.

 

Gunesin dogumundan yarim saat once ve sonra uyumak sagliga zararlidir. Mesela, sirt ve bel agrilari yapar.

 

Hadis-i seriflerde buyuruldu ki:

 

Sabah uykusu rizka manidir.

 

Hazret-i Fatima diyor ki:

 

Birgun sabah namazindan sonra yattim. Babam, beni uyandirip buyurdu ki:

 

(Kizim uyan, kalk! Gafillerden olma! Rabbinin sana gonderecegi rizki gor! Allahu teala riziklari, fecr ile gunesin dogacagi vakitleri arasinda verir.)

 

Alimlerimiz hangi vakitlerde uyulmasi gerktigi hususuna cok onem vermisler ve bazi vakitlerde uykuya dalmanin mahzurlu oldugunu soylemislerdir.iste bu alimlerimizden bir tanesi olan Bediuzzaman Said Nursi, uykuyu uyunulan vakitler acisindan uc kategoride degerlendiriyor.simdi isterseniz bu uyku cesitleri hakkinda bilgiler verelim.

 

 

Gaylule uykusu:

 

Gaylule,fecirden sonra yani gunesin dogmaya baslamasindan kerahat denilen vakit bitinceye kadar,yani gunesin dogmasindan sonra yaklasik40-50 dakikalik zamanlik diliminde uyunulan uykuya deniliyor.bu uyku ALLAH Rasulunden(s a v) gelen beyanlarin isiginda rizkin noksanligina ve bereketsizligine sebebiyet veriyor.bunu herkes hayatinda tercube etmistir.bu vakit uykuyla gecirdigimizde uzerimize bir rehavet ve agirlik cokuyor.o gun yapacagimiz isler bu ruh haliyle baslamak bizi olumsuz etkiliyecektir.halbuki normal uykusunu alan ve o vakit uyanik gecirerek isine baslayan kisilerin islerinde ayri bir bereket ve huzur oluyor....

 

Feylule uykusu

 

Diger bir uyku cesiti feylule denilen uykudur.feylule ikindi namazindan sonra,aksam namazina kadar olan vakitte uyunulan uykuya deniliyor.bu uyku omrun kisalmasina sebebiyet veriyor.bilim adamlari uyku zamanini gunese gore ayarlamamazi istiyorlar.yani beyin gunes dogmadan once uyanik halde gune hazir olmali.yine bilim adamlarindan ogrendigimize gore,gunes dogduktan sonra uyunulunan uyku,dinlenmek yere insana yorgunluk ve halsizlik olarak geri donuyor.bu zamandaki uyku beynin sismesine ve genislemesine yol aciyor bu sekilde de beyin calisma sistemi bozuluyor.

 

Kaylule uykusu:

 

Kaylule kusluk vakti denilen yani gunesin parlayip yukselmeye basladigi vakitten ogleden biraz sonraya kadar zamandaki uykudur.effendimiz`in(s a v)kaylule yaptigini ve bu uykuyu tavsiye ettigini goruyoruz.(IbnMace.savm,22)

 

 

 

 

 Ey Allah'im!

 

Yuzumu sana yonelttim.

 

Emrimi sana ismarladim.

 

Senden hem korkarak hemde umit ederek,

sirtimi sana dayadim.

 

Kurtulus ve donus ancak sanadir.

 

Gonderdigin kitabina ve peygamberine iman ettim.